POCZĄTKI UJEJSCA
Kiedy powstało Ujejsce? Na tak postawione pytanie nie możemy
oczywiście udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Możemy co najwyżej powiedzieć,
kiedy nazwa wsi została po raz pierwszy odnotowana w źródłach historycznych.
Niestety, także i w tym przypadku nie możemy mieć stuprocentowej pewności, gdyż
dysponujemy dwiema różnymi datami, obiema z wieku XIV. Druga z nich – 1372 –
bez wątpienia odnosi się do Ujejsca, i to właśnie ona stała się podstawą
obchodzonego w roku 2017 645-lecia miejscowości, niegdyś stosunkowo dużej wsi,
dzisiaj (od 1977 roku) dzielnicy Dąbrowy Górniczej. Jest jeszcze jedna,
wcześniejsza data (1358, dokładnie w roku lokacji miejskiej Będzina) której
niestety nie można uznać bez zastrzeżeń. Przyjrzyjmy się bliżej obu wydarzeniom,
kryjącym się pod tymi datami.
1358
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej
(cz. 1, dok. nr 212, s. 269-270) przynosi nam pod rokiem 1358 wiadomość, jakoby
niejaki Wiktor wraz ze swoim krewnym (łac. nepos
posiada kilka znaczeń, oprócz najczęstszego ‘wnuk’ także m.in. ‘bratanek’ i
‘siostrzeniec’) Klichem sprzedali wieś Ujejsce (w oryginale: Vyezdzecz, co
można przeczytać także jako Uyezdzecz, gdyż w średniowiecznej łacinie litery
„u” i „v” zapisywane były tak samo) biskupowi krakowskiemu Bodzancie za dwadzieścia
grzywien szerokich groszy praskich i cztery miary zboża. Dokument niestety nie
zachował się w oryginale, a jedynie w odpisie (kopii) zawartej w Liber Antiquus (karta 74), skąd został
przepisany do Kodeksu.
Słowo
Ujazd, od którego najprawdopodobniej pochodzi nazwa Ujejsce, w
staropolszczyźnie oznaczało rodzaj czynności prawnej związanej z osadnictwem na
prawie polskim. Książę lub inny właściciel dóbr (albo jego przedstawiciel) objeżdżał
konno teren przyszłej wsi, wytyczając w ten sposób jej granice. Słowo to stało
się także podstawą do nazw wielu miejscowości (liczne w całej Polsce Ujazdy a
nawet… warszawskie Aleje Ujazdowskie).
Sam wydawca
Kodeksu (Franciszek Piekosiński)
sugerował, ze nazwa Ujazd może dotyczyć Ujazdu w parafii Bolechowice (obecnie
część gminy Zabierzów na zachód od Krakowa). Analiza osób świadków występujących
w dokumencie (Wylczcone de Wroczimouicz, Clemente de Rawulouicz, Stephano de
Breze dicto Zapleczek, Borzislao de Stradow) mogłaby sugerować natomiast, że
chodzi o jeszcze inny Ujazd – stanowiący dzisiaj przysiółek wsi Mnichów w
powiecie jędrzejowskim, a więc stosunkowo niedaleko wszystkich wymienionych w
dokumencie miejscowości Wrocimowic, Rawałowic, Brzezia i Stradowa. Drugim
argumentem, przemawiającym przeciwko utożsamieniu wsi wymienionej w dokumencie
z roku 1358 z naszym Ujejscem jest fakt, że przez cały czas swojego istnienia,
zawsze było ono własnością prywatną szlachecką, a nie kościelną (chociaż
znajdowało się na obszarze kościelnego od roku 1433 Księstwa Siewierskiego). W
przeciwnym przypadku Ujejsce włączone byłoby do istniejącego już wówczas
biskupiego klucza sławkowskiego (obejmującego m.in. pobliskie miejscowości,
takie jak Sikorka, Tucznawa i nieco późniejsza Trzebyczka) bądź też, co wydaje
się bardziej prawdopodobne, klucza siewierskiego (obejmującego biskupie włości
na obszarze Księstwa Siewierskiego, takie jak pobliskie Wojkowice nomen omen Kościelne czy Gołuchowice).
Fragment mapy z 1772 roku. Ujejsca nie ma, ale wyraźnie widać drogę, tzw. Gościniec Siewierski, którym do dziś możemy spacerować (za Reczkami cały czas prosto, mijamy kurniki i pierwsze skrzyżowanie w lesie, aż dojdziemy do leśnej drogi Trzebiesławice-Sikorka - to jest właśnie prastary Gościniec Siewierski, droga, którą biskupi krakowscy zmierzali do swego zamku w Swiewierzu).
1372
W
dokumencie z 1372 r. mamy podobnie brzmiącą nazwę miejscowości (Wisdrzecz) ale te same argumenty, które
przemawiały przeciwko identyfikacji Ujejsca z wsią wymienioną w zapisce z roku
1358 (rodzaj własności oraz lista świadków) tym razem przekonują nas o tym, że
mamy do czynienia z naszym Ujejscem. Chodzi mianowicie o dokument wystawiony w
Siewierzu, przez księcia cieszyńskiego (w latach 1368-1405 władającego także ziemią
siewierską) Przemysława I Noszaka. Wspomniany w dokumencie Dobko (Dobek) jest
zatem pierwszym znanym właścicielem Ujejsca. Niestety, przed urlopem nie dam już
rady dotrzeć do tego dokumentu,
zapisanego w Zbiorze dokumentów
małopolskich, więc póki co opieram się głównie na opracowaniach
omawiających ten przywilej. M.in. B. Czwojdrak podkreśla, że lista świadków w
tym dokumencie obejmuje miejscową szlachtę z okolic Siewierza.
Przemysław I Noszak
* * *
Do tematu wkrótce wrócę. Jeszcze tylko nadmienię, że kolejne dokumenty dotyczące Ujejsca (z 1400 r.) także budzą kontrowersję. Następnym pewnym mieszkańcem naszego Ujejsca był niejaki Franek (Franko, Franczko) herbu Nowina, a więc niewątpliwy protoplasta Ujejskich, ale to temat na kolejna historię.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz